Niemcy podczas II wojny światowej planowali znaczną przebudowę Poznania. Dzisiaj przyjrzymy się południowej części Weststadt Posen – dzielnicy mieszkaniowej na terenie Grunwaldu.
To kolejny artykuł z serii Plan na Poznań – unikalnemu zbiorowi archiwalnych projektów przebudowy miasta. Ten tekst stanowi bezpośrednią kontynuację tematu Weststadt Posen. Zajrzyj także do:
Garść historii
Poznań znalazł się pod okupacją hitlerowską w 1939 roku. Niedługo później, bo w 1940, miasto objęto rozkazem o przekształceniu urbanistycznym. Upoważniał on do rozpoczęcia przebudowy Poznania. Tylko jak przekształcić miasto? W tym samym czasie trwały prace nad planem zagospodarowania Poznania. Ukończył go Walter Bangert w 1940 roku. Nowy plan zakładał przeznaczenie centrum miasta na potrzeby administracji. Osiedla mieszkaniowe powstałyby wokół centrum. Największe – Weststadt – obejmowało cały Grunwald, Jeżyce i Ogrody.
Poznań miał być przekształcony zgodnie z duchem czasów. Stolica ówczesnego Kraju Warty (w ramach III Rzeszy) musiała spełniać wymogi nazistowskiego stylu architektury i urbanistyki.
Wszystkie budynki, które w Kraju Warty będą w przyszłości dziełem Niemców, muszą być świadectwem lepszego i doskonalszego zmysłu budowlanego oraz niemieckiego ducha wspólnoty
Zarządzenie Arthura Greisera (Namiestnika Rzeszy w Kraju Warty) z 1940 roku
Założenia nazistowskiej architektury i urbanistyki
Z tego względu wygląd nowych budynków powinien kontynuować nurt nazistowskiej architektury – dosyć prostej w formie, o totalnym odbiorze i wyrazistych detalach. Pruskie dziedzictwo – jako niewystarczająco dobrze wpasowujące się w powyższy kontekst – uległoby pewnym korektom, natomiast polskie chciano zanegować i zmarginalizować.
Nowe przestrzenie opierały się o czytelne osie kompozycyjne, wzdłuż których stawiano największe i najważniejsze budynki – uniwersytety, budowle partyjne i rządowe czy dla służb porządkowych. Unikano przy tym zbytniej liniowości i symetrii. W głównych ulicach można odnaleźć tzw. krzywą wrażeń – zmienny układ dominant, linii zabudowy i wysokości budynków. Krzywa wrażeń odpowiadała za pewną nieregularność hitlerowskich układów przestrzeni, co poprawiało odbiór miejsca.
Podobną nieregularnością cechują się same osiedla. Można w nich znaleźć częste przełamania ciągów ulic, zmienne linie zabudowy. Budynki mieszkaniowe grupowano w małe skupiska zwane jednostkami sąsiedzkimi. Miały zapewniać kameralność miejsca i ułatwiać nawiązywanie kontaktów między sąsiadami. Nie oznacza to, że jednostki sąsiedzkie były gęsto zabudowane i zatłoczone – wręcz przeciwnie, duże kwartały zabudowy kryły w sobie spore wewnętrzne parki i zieleńce. Same jednostki sąsiedzkie także otaczano zielenią – nieco jak w miastach ogrodach.
W takim stylu miał powstać Weststadt Posen – zachodnia dzielnica mieszkaniowa na terenie Jeżyc, Ogrodów, Grunwaldu, Marcelina i Ostrorogu. Weststadt miał się stać domem przede wszystkim dla Niemców napływających do miasta. Tutaj także chciano osiedlić osoby zawodów wyższej rangi – urzędników, bankierów, inżynierów.
Rekonstrukcja projektu Weststadt Posen
Czas zajrzeć do planu Waltera Bangerta z 1940 roku. Na początku przypomnijmy sobie dzisiejszy wygląd Grunwaldu i okolic. To na tym zdjęciu naniesiemy projekt dzielnicy Weststadt Posen.
Główne ulice
Najważniejszą ulicą Weststadt jest ulica Bukowska. To ona miała pełnić funkcję alei defiladowej. Wiodła od Sali Zebrań (Festhalle) przy ul. Polskiej do dzisiejszego Ronda Kaponiera, gdzie łączyłaby się z dzielnicą rządową (więcej o niej tutaj).
Druga ważna ulica to oś północ-południe. Na terenie Ogrodów zaczynała się w ulicy Pięknej i Szpitalnej. Następnie przecinała Bukowską i dochodziła do Grunwaldzkiej. Co ciekawe – oś północ-południe szła równolegle do dzisiejszej ul. Grochowskiej, którą Niemcy chcieli zlikwidować.
Ponadto istnieją osie drugiego rzędu (np. ulica Marcelińska, nienazwana mniej więcej w przebiegu ul. Brzask).
Zabudowa
Budynki mieszkalne cechowały się prostą architekturą – elewacjami ze skromnym detalem i skośnym dachem pokrytym dachówką. Ze względu na realia wojenne budynki często stawiano bez detali i zdobień na elewacji. Zabudowa wielorodzinna skupiona jest we wspomnianych jednostkach sąsiedzkich.
Zieleń
Głównym ulicom miała towarzyszyć zieleń w formie szpalerów drzew lub małych zagajników. Wewnętrzne podwórka także chciano zazielenić. Największe obszary zielone umieszczono między jednostkami sąsiedzkimi. To tam zaplanowano miejsce na publiczne parki, boiska oraz zwykłe trawniki. Grunwald nie miał takich problemów z brakiem zieleni jak Jeżyce (np. willowe osiedle przy ul. Marszałkowskiej wręcz tonęło w drzewach). Niemniej zdecydowano się na wprowadzenie kilku pasm zieleni – chociażby z powodu chęci zapewnienia odpowiedniego przewietrzania dzielnicy z zanieczyszczeń.
Co udało się wybudować?
Na Grunwaldzie zabudowa zgodna z Weststadt Posen stanęła w pobliżu skrzyżowania Marcelińska/Szamotulska i Grunwaldzka/Marszałkowska. To kilka-kilkanaście budynków. Pozostała część koncepcji Weststadt Posen nie doczekała się realizacji. Wojenna gospodarka III Rzeszy miała problem z szybką budową (produkcję nastawiono głównie na potrzeby wojska), a kres hitlerowskim planom położył kres okupacji w 1945 roku i zakończenie wojny.
Według poznańskiego geografa Jacka Kotusa zrealizowana część Weststadt ma wyjątkowo dobre proporcje obszarów wspólnych, a jego zagospodarowanie nie jest ani zbyt intensywne (ciasnota, brak stref rekreacyjnych lub zabawowych), ani zbyt luźne z przestrzeniami niczyimi (Natura wielkomiejskich sąsiedztw. Analiza subsąsiedzkich i sąsiedzkich terytorialnych podsystemów społecznych w Poznaniu)
Władze Poznania po II wojnie światowej miały swoją wizję zabudowy tego miejsca. Przy ul. Grunwaldzkiej uzupełniano zabudowę jednorodzinną. W pobliżu ul. Bukowskiej powstało osiedle ks. Jerzego Popiełuszki oraz Świt. Co prawda wzniesiono je zgodnie z ówcześnie panującym stylem modernistycznym, ale utrzymują jakiś porządek i linie zabudowy.
Ulica Bukowska nigdy nie doczekała się spójnej zabudowy. Budynki użyteczności publicznej mniej lub bardziej ignorują ład przestrzenny. O ile szpital kliniczny jest po prostu nieco odcięty od Bukowskiej (w końcu to szpital), o tyle zabudowa Uniwersytetu Medycznego wydatnie pogłębia chaos przestrzenny. Brak trzymania linii zabudowy, chaotyczny układ budynków, całkowite ignorowanie śródmiejskiego charakteru ulic (od strony Bukowskiej parking i płot, od Przybyszewskiego budynki koślawo stojące pod różnymi kątami) to tylko część zarzutów, które można postawić zagospodarowaniu kampusu Uniw. Medycznego.
Film z rekonstrukcją projektu Weststadt Posen na tle dzisiejszego wyglądu Grunwaldu
Zachęcam także do obejrzenia rekonstrukcji projektu Łaciny przy Rondzie Rataje. Miasto w przeszłości wcale nie chciało, aby powstało tam centrum handlowe…
Przy tworzeniu tekstu posłużono się m.in. Kroniką Miasta Poznania 2/2009 „Okupacja I” i książką „Architektura i Urbanistyka Poznania w XX wieku” pod redakcją Teresy Jakimowicz
Dołącz do nas na Facebooku, Twitterze, Wykopie i Instagramie
Dodaj komentarz
Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.